მეცნიერული ვარაუდი, რომელიც წამოყენებულია გარკვეული მოვლენების ასახსნელად და მოითხოვს ვერიფიცირებას (დამოწმებას). ჰ–ის საშუალებით, გარკვეული ფაქტების საფუძველზე, კეთდება დასკვნა გარკვეული ობიექტის, კავშირის ან მოვლენის მიზეზის შესახებ. ჰ–ს ალბათური ხასიათი აქვს, ამიტომ საჭიროა მისი შემოწმება და დასაბუთება. ჰ. დიდ როლს ასრულებს მეცნიერული ცოდნის განვითარებაში. ის ნებისმიერი მეცნიერული კვლევა–ძიების აუცილებელი შემადგენელი ნაწილია. ჰ–ებს აგნსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ემპირიულ მეცნიერებებში. ჰ. არის ვარაუდი ფაქტების ორ ჯგუფს შორის მიზეზობრივი კავშირის შესახებ. სოციოლოგიურ გამოკვლევებში ჰ. ერთ–ერთი მთავარი მეთოდოლოგიური ინსტრუმენტია, რომელიც განსაზღვრავს კვლევის დაგეგმვას, კვლევის მეთოდების სწორ შერჩევას, მთელი პროცესის ორგანიზებას. სოციოლოგიურ გამოკვლევებში ჰ. წარმოადგენს დასაბუთებულ ვარაუდს შესასწავლი სოციალური ობიექტების, მათი სტრუქტურის, თავისებურებების, სოციალურ მოვლენებს შორის არსებული კავშირების არსისა და ხასიათის, ამ კავშირების განმაპირობებელი ფაქტორების შესახებ. უნდა მოხდეს ისეთი ჰ–ების წამოყენება, რომელთა დამტკიცება ემპირიულად არის შესაძლებელი, თუმცა კვლევის პროცესში შეიძლება მოხდეს მათი უარყოფა. რაოდენობრივი მეთოდების გამოყენებისას ჰ–ის ფორმულირება ხდება კვლევის პროგრამაში, მონაცემების შეგროვების დაწყებამდე, ხოლო მათი შემოწმება – კვლევის პროცესში. თვისებრივი მეთოდების გამოყენების დროს ფაქტების, მოვლენების მნიშვნელობის გააზრება მკვლევრის მიერ კვლევის პროცესში ხდება. ჰ–ები ფორმულირდება, როგორც წესი, ანალიზის დასკვნით ეტაპზე. მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით, ჰ–ები შემაკავშირებელი რგოლია თეორიულ კონცეფციასა და კვლევის ემპირიულ ბაზას შორის. არსებობს ჰ–თა კლასიფიკაცია სხვადასხვა კრიტერიუმის მიხედვით: 1. კვლევის ამოცანათა მიხედვით – ძირითადი და არაძირითადი ჰ–ები. 2. საგნობრივი სფეროს შესახებ ვარაუდების შინაარსის მიხედვით – აღწერითი და ახსნითი ჰ–ები. 3. დამუშავებისა და დასაბუთებულობის ხარისხის მიხედვით – პირველადი და მეორადი ჰ–ები. 4. ვარაუდების ერთიანობის ხარისხის მიხედვით, ჰ–ები – საფუძვლები და ჰ–ები – შედეგები (ანუ საფუძველჩამყრელი და გამომდინარეობითი ხასიათის ჰ–ები).