პოსტსტრუქტურალიზმი იყო თავისებური რეაქცია სტრუქტურალიზმზე - ევროპაში მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში განვითარებულ გავლენიან ინტელექტუალურ მიმდინარეობაზე, რომელიც შვეიცარიელი ლინგვისტის, ფერდინანდ დე სოსიურის იდეებიდან ამოიზარდა. სტრუქტურალიზმის მიხედვით, ადამიანის კულტურის სხვადასხვა ასპექტი იმ უფრო ფართო სტრუქტურის იდენტიფიცირებით უნდა გავიგოთ, რომლის ელემენტსაც ის წარმოადგენს. სტრუქტურალიზმი ცდილობს, აღმოაჩინოს ის უნივერსალური სტრუქტურები, რომლებიც ადამიანური კულტურების, ენების, ინსტიტუტების ზედაპირულ მრავალფეროვნებაში იმალება. პოსტსტრუქტურალისტი ავტორები (ჟაკ დერიდა, მიშელ ფუკო, ჟილ დელეზი, ჯუდით ბატლერი, ჟაკ ლაკანი, ხულია კრისტევა და სხვები), სხვადასხვა თვალსაზრისიდან, ეჭვქვეშ აყენებენ სტრუქტურალიზმის ამ დაშვებებს და დეკონსტრუქციას უკეთებენ იმ ბინარულ ოპოზიციებს, რომელთაც სტრუქტურალისტების მიერ „აღმოჩენილი“ სტრუქტურები ემყარება.

პოსტსტრუქტურალისტებმა გააკრიტიკეს დასავლური განმანათლებლობის ტრადიციის ისეთი ფუნდამენტური ჰიპოთეზა, როგორიცაა რაციონალური პროგრესის, უნივერსალური ღირებულებებისა და სტანდარტების და ერთადერთი ჭეშმარიტებაის რწმენა. პოსტსტრუქტურალისტური თეორიის საკვანძო თემებია საზრისი, სუბიექტურობა და ძალაუფლება, თუმცა სხვადასხვა თეორეტიკოსის მსჯელობებში მათ სხვადასხვა ადგილი ეთმობა. სოსიურის კვალდაკვალ, პოსტსტრუქტურალისტებიც მიიჩნევენ, რომ მთელი ენა განსაზღვრავს ცალკეულ მნიშვნელობებს, თუმცა, სოსიურის საპირისპიროდ, ამტკიცებენ, რომ კონკრეტული აღმნიშვნელის მნიშვნელობა/საზრისი სისტემით არ არის ფიქსირებული, ის პლურალული და ცვალებადია, დერიდასეულ დიფერანსის პრინციპს ემორჩილება. ამგვარად, პოსტსტრუქტურალიზმი ძირს უთხრის განმანათლებლურ ჰიპოთეზას, რომ სამყაროს ზუსტად აღწერა შესაძლებელია.

პოსტსტრუქტურალიზმი საეჭვოდ ხდის დასავლური აზროვნების რაციონალურ სუბიექტსაც. მის ადგილს იკავებს  გახლეჩილი (ლაკანი), დისკურსიულად წარმოებული (კრისტევა, ირიგარეი, ფუკო, ბატლერი), მუდმივად ჩამოყალიბების პროცესში მყოფი (კრისტევა) სუბიექტი, რომელიც არაცნობიერი და ცნობიერი ძალების თუ ძალაუფლების გავლენით ყალიბდება. ლაკანის თეორიაში  გენდერის მქონე სუბიექტი  ინდივიდის სიმბოლურ წესრიგში შესვლისას ყალიბდება – როდესაც ის ენას და სოციალურ კანონებს ეზიარება – და ამ პროცესის შემთხვევითი შედეგია. ამავე დროს ყალიბდება არაცნობიერიც – პატრიარქალური სიმბოლური წესრიგის კანონებისთვის შეუსაბამო და მიუღებელი რეპრესირებული მნიშვნელობები და სურვილები. ლაკანის თეორიის ფემინისტურ გამოყენებებში არაცნობიერი ჩახშობილ, ფემინურ საწყისთან გააიგივეს, რომლის ფესვებიც წინაოიდიპალურ ფაზაში დედის მიმართ დამოკიდებულებაშია. ქალმა ენის სიმბოლურ წესრიგში შესასვლელად უნდა მიიღოს პატრიარქალური განსაზღვრება, რომლის მიხედვითაც ის ნაკლულია. სუბიექტად ქცევის პროცესი ინდივიდს  კონტროლისა და სუვერენულობის დროებით შეგრძნებას ანიჭებს, რომელიც „ყოფნის მეტაფიზიკას“ ასაზრდოებს: ის თავად განიცდება იმ მნიშვნელობების წყაროდ, რომელთაც გამოთქვამს, ენა კი - მისთვის მყარი მნიშვნელობების გამოხატვის ინსტრუმენტად. მაგრამ პოსტსტრუქტურალისტური თეორიის მიხედვით, მოსაუბრე არასოდეს არის იმ ენის ავტორი, რომლითაც იგი თავის თავს „გამოთქვამს“ და თავის ადგილს მონიშნავს. ენა წინ უსწრებს მის არსებობას და თავად წარმოქმნის სუბიექტს.

პოსტსტრუქტურალიზმს ეჭვქვეშ აყენებს რელიგიას, მეცნიერებასა და ბუნებას, როგორც მნიშვნელობის (საზრისის) ავტორიტეტულ გარანტიებს. ამ მეტანარატივებს ფემინისტები პატრიარქალური ანდროცენტრიზმის გამო აკრიტიკებენ. პოსტსტრუქტურალისტი და პოსტმოდერნისტი ფემინისტები ასევე უნდობლობით ყურებენ გამოცდილების უპირობო ავტორიტეტს, რაც ფემინისტური ეპისტემოლოგიის ზოგიერთი ფორმისთვის ფუნდამენტური მნიშვნელობის მქონე კატეგორიაა და პირადისა და პოლიტიკურის განუყოფლობას უსვამს ხაზს. პოსტსტრუქტურალისტთა მიერ ჭეშმარიტების, ერთიანი სუბიექტისა და გამოცდილების ავტორიტეტის ეჭვქვეშ დაყენება, თავის მხრივ, რადიკალი და მარქსისტი ფემინისტების კრიტიკის სამიზნე გახდა, რომლებიც ამ ცნებებს პოლიტიკური ბრძოლისთვის აუცილებლად მიიჩნევენ.

*** 

გამოყენებული ლიტერატურა: 

Code, L. (Ed) (2000) Encyclopedia of Feminist Theories, Routledge.