ახალი დამოუკიდებელი სახელმწიფოს შექმნის ან ფართო ავტონომიური სტატუსის მიღების მიზნით სახელმწიფოს ტერიტორიის გამოყოფის თეორია, პოლიტიკა და პრაქტიკა. ს. სახელმწიფოს სუვერენიტეტის, ერთიანობის, ტერიტორიული მთლიანობის, საზღვრების ურღვევობის პრინციპის დარღვევას იწვევს. იგი შეიძლება იყოს მძაფრი სახელმწიფოთაშორისი და ეროვნებათაშორისი კონფლიქტის მიზეზი. ამასთან, იგი შეიძლება უკავშირდებოდეს ადამიანისა და ხალხების, ეროვნული, რასობრივი და რელიგიური ჯგუფების (უმცირესობების) უფლებების დარღვევას. ამ შემთხვევაში ს–მა შეიძლება გარკვეული დადებითი, თუმცა შეზღუდული როლი ითამაშოს (მაგ., კოლონიალიზმის წინააღმდეგ ახალგაზრდა დამოუკიდებელი ეროვნული სახელმწიფოების შექმნისათვის ბრძოლა.). ს. დღეს საკმაოდ სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს როგორც განვითარებული (კანადა, ესპანეთი და სხვ.), ისე განვითარებადი ქვეყნებისათვის (ინდოეთი, პაკისტანი, ერაყი, აფრიკული ქვეყნები და სხვ.). საერთაშორისო ურთიერთობებში და საერთოდ პოლიტიკურ მეცნიერებებში ამ ტერმინით აღინიშნება მოსახლეობის ჯგუფის (როგორც წესი, კომპაქტურად დასახლებული ეთნიკური ან რელიგიური უმცირესობის) სწრაფვა, გამოეყოს, იმ სახელმწიფოს, რომლის შემადგენლობაშიც შედის: ან ახალი სახელმწიფო შექმნას (სეცესია), ან კიდევ სხვა სახელმწიფოს შეუერთდეს (ირედენტიზმი). ეროვნულ–განმათავისუფლებელი ბრძოლისგან განსხვავებით, ს. გულისხმობს საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბებული და შეკავშირებული ერთიანი პოლიტიკურ–ეკონომიკური და სოციალურ–კულტურული ორგანიზმის დაშლის მცდელობას რაიმე ობიექტური მიზეზის გარეშე (ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობა არ წარმოადგენს დაპყრობილ და ანექსირებულ ხალხს, არ განიცდის დევნასა და შევიწროებას და ა.შ.). ს. დაგმობილია საერთაშორისო სამართლისა და მსოფლიო საზოგადოებრივი აზრის მიერ. მიუხედავად ამისა, იგი მრავალი ქვეყნის ფარული მხარდაჭერით სარგებლობს და თანამედროვე საერთაშორისო ურთიერთობების ერთ–ერთ უმწვავეს პრობლემას წარმოადგენს.
***
ტერმინის პირველწყარო:
სოციალურ და პოლიტიკურ ტერმინთა ლექსიკონი–ცნობარი. (2004) სოციალურ მეცნიერებათა ცენტრი. თბილისი: ლოგოს პრესი